Kunstmatige intelligentie: zegen of zorg? (deel 1)

Kunstmatige Intelligentie of Artificial Intelligence (AI) wordt steeds meer gebruikt in onze samenleving. Niet alleen om teksten te schrijven, maar ook om gezichten te herkennen, (potentiële) fraudeurs op te sporen en tumoren te lokaliseren. Is dit een ontwikkeling die we moeten omarmen of is het verstandiger om voorzichtig te zijn en even op de rem te trappen?

Wat is Kunstmatige intelligentie eigenlijk?

Het is lastig te definiëren wat AI precies is. De definitie verschuift ook steeds; iets wat eerst als zeer intelligent werd beschouwd, zoals het winnen van een schaakpartij van de wereldkampioen, blijkt dat opeens niet meer te zijn als het doel eenmaal bereikt is. Maar een vrij algemeen geaccepteerde test voor kunstmatige intelligentie is de turingtest, geformuleerd door de Engelse wiskundige Alan Turing. Deze komt erop neer dat als een computer iemand kan laten geloven dat hij een mens is, de computer intelligent moet zijn.
Er zijn twee soorten AI: ‘sterke AI’ en ‘zwakke AI’. Sterke AI houdt zich bezig met onderzoek naar het creëren van een computer of software die echt kan redeneren en problemen oplossen, en die wellicht zelfbewustzijn zou hebben; hetzij een bewustzijn dat op dat van de mens lijkt, hetzij een niet-menselijke, computer-intelligentie. Dit concept van een ‘zelf denkende’ computer is nog ver weg.
Zwakke AI houdt zich bezig met deelgebieden met intelligent lijkend gedrag, maar zonder dat ‘echte intelligentie’ nodig is. Dan kun je bijvoorbeeld denken aan zoekalgoritmen en expertsystemen die getraind worden met grote hoeveelheden data. Op deze gebieden zijn de meeste vorderingen gemaakt.

Waarvoor wordt AI ingezet?

Zwakke AI wordt vooral ingezet voor patroonherkenning en beeldverwerking, statistiek en linguïstiek. Voorbeelden hiervan zijn:

• Het ordenen van eenvoudige geometrische vormen, zoals "zet de rode piramide op de grote blauwe kubus" of het uitvoeren van aangeleerde routinematige handelingen (robots).
• Het simuleren van het gedrag van (veel) eenvoudiger dieren dan de mens, bijvoorbeeld van een mier, of een bodemaaltje, maar ook dat van een school vissen of een zwerm vogels (zwermintelligentie).
• Het spelen van denksporten, zoals schaken, dammen of Go.
• Spraakherkenning, dat onder meer wordt gebruikt voor slechthorenden en voor gebruik in vertaal-apps.
• Handschriftherkenning, dat wordt ingezet voor het razendsnel digitaliseren van archiefstukken, zie Google Essentials van 17 februari ‘Gevoeligliggend archief openbaar gemaakt met AI’.
• Het voeren van gesprekken met klanten, waarbij de enige echte input van de menselijke gesprekspartner komt, zonder dat die dat in de gaten heeft. Het blijkt dat een groot aantal mensen hierdoor misleid wordt, mits ze tevoren geen argwaan koesteren. Veel mensen vragen zelfs even alleen te worden gelaten om onder vier ogen met de computer te kunnen praten, "omdat hun gesprekspartner hen zo goed begrijpt". In die zin voldoen de chatbots al aan de eerder genoemde turingtest… Dit soort chatbots wordt momenteel ontwikkeld door Microsoft en Google, maar steeds meer bedrijven zetten dergelijke chatbots nu al in bij de Klantenservice, zijn hiervan voorbeelden, zie Google Essentials van 22 januari ‘Hoe kun je chatbots inzetten om de consumentenbetrokkenheid bij je bedrijf te vergroten?’.
• Creativiteit. Dit is al een wat glibberiger terrein. Is wat AI maakt kunst, of is het gewoon ‘herkauwen’ van bestaande kunst, oftewel Is AI ‘creatief’, in de zin van het creëren van originele uitingen?
• Objectherkenning, met als voorbeeld de zelfrijdende auto. Met het oog op de ongelukken die regelmatig het nieuws halen, blijkt het in de praktijk toch zeer raadzaam te zijn om als berijder achter het stuur te blijven zitten en op te letten.
• Fraudeopsporing. Een van de meest controversiële vormen van AI is opsporing van potentiële fraudeurs, zoals dat door de Belastingdienst gedaan is. Hierna gaan we hier verder op in. Een extreem voorbeeld zijn de systemen die in China gebruikt worden om bijvoorbeeld voetgangers die door rood licht lopen te herkennen en te bestraffen met puntenaftrek of een reisverbod.

Conclusie

Kortom, AI wordt steeds vaker ingezet en op meer terreinen dan we op het eerste gezicht zouden denken. Hoe gaan wij daar als mensen mee om, als er nu al mensen zijn die denken dat er een andere mens aan de andere kant van de lijn zit? Is dit een onvermijdelijke ontwikkeling, en is dit gewenst, of ongewenst?
Een deel van het probleem is dat de ontwikkeling van AI voor een groot deel achter onze rug gebeurt. Als mens kun je het gevoel krijgen dat AI als een sneeuwbal de berg afrolt, en dat je geen grip hebt op de ontwikkeling ervan of de richting waarin het zich ontwikkelt. Dat hieraan niet alleen voordelen, maar ook (grote) nadelen aan kleven, zullen we in een volgend blog behandelen.